Phương thức tuyển dụng quan lại thời chúa Nguyễn.

Bài báo “Phương thức tuyển dụng quan lại cho bộ máy chính quyền nhà nước ở thế kỷ XVII – XVIII” (tiếp theo và hết).

Tác giả: PGS. TS. Trần Thị Vinh.

Đăng tại Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 7.2006, Trang 3-8.

II. Phương thức tuyển dụng quan lại của chính quyền các Chúa Nguyễn ở Đàng Trong.

Do đặc điểm của vùng đất Đàng Trong, chính quyền của các chúa Nguyễn được hình thành và kiện toàn trong quá trình xây dựng cơ sở cát cứ, khai phá và mở rộng đất đai, nên đội ngũ quan lại ở đây đã được tuyển dụng theo phương thức riêng: tiến cử, khoa cử và có thể nộp tiền để trao quan tước. Về đại thể thì giống như các hình thức tuyển dụng của chính quyền Lê – Trịnh ở Đàng Ngoài, nhưng đi vào từng chi tiết thì ở Đàng Trong mang một sắc thái riêng.

1. Tiến cử – phương thức tuyển dụng quan lại chủ yếu của chính quyền các chúa Nguyễn

Thời kỳ đầu mới vào xây dựng cơ sở cát cứ ở Thuận – Quảng, họ Nguyễn phần lớn tuyển dụng quan lại theo lối tiến cử.

Những con em của tầng lớp quý tộc, công thần được lựa chọn và cho vào làm quan. Hình thức thứ hai là, cho các quan địa phương tiến cử những người có học ở địa phương, rồi lựa chọn để bổ nhậm. Các quan lại ở các dinh và các thuộc viên, phần nhiều họ Nguyễn thường phó thác cho các viên quan trấn nhậm sở tại, tự ý chọn lấy người vào làm. Nhưng, những chức quan trọng yếu như chức Chưởng dinh, Cai cơ, Cai đội, họ Nguyễn chỉ chuyên dùng những người bản tộc (tức người họ Nguyễn), những người bản huyện (cùng huyện với chúa Nguyễn) cùng những người quê quán ở xứ Thanh Hoá (nơi phát tích của họ Nguyễn)Lê Quý Đôn, Phủ biên tạp lục, trong Lê Quý Đôn toàn tập, tập I, bản dịch Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.153. vào làm và những người này cùng con cái họ đời đời được miễn trừ sai dịch. Còn nhưng người quê quán ở xứ Thuận Hoá và Quảng Nam (gọi là bách tính – dân trăm họ) chỉ được làm những chức Cai hay Đội, nhưng chỉ là Cai nguyên đầu (cai coi đầu nguồn) hoặc chức Đội thủ ngự (đội coi việc canh gác, ngăn chặn trộm cướp) hay Đội coi các thổ binh lặt vặtLê Quý Đôn, Phủ biên tạp lục, trong Lê Quý Đôn toàn tập, tập I, bản dịch Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr.154..