Sơ lược về Nhị thập bát tú trong tài liệu lịch pháp Hán Nôm

Bài báo “Sơ lược về Nhị thập bát tú trong tài liệu lịch pháp Hán Nôm”.

Tác giả: NGUYỄN CÔNG VIỆT – TS. Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Đăng tại Tạp chí Hán Nôm, Số 1 (80), 2007; Trang 32-39.

Ở Tạp chí Hán Nôm số 6-2005 chúng tôi đã có bài “Sơ lược về 24 tiết khí trong Đại Nam hiệp kỷ lịch thời Nguyễn”. Bài viết này xin được giới thiệu sơ lược về Nhị thập bát tú (28 chòm sao) ghi trong niên lịch Việt Nam qua một số tài liệu lịch pháp Hán Nôm.

Nhị thập bát tú tức 28 chòm sao trên bầu trời thiên văn là những tinh thể có thực trong khu vực Thái dương hệ mà bằng mắt thường con người ta có thể nhìn thấy rõ được trong buổi tối trời quang mây tạnh. Từ thời cổ xưa các nhà thiên văn học Trung Quốc đã phát hiện ra những chòm sao lớn này rồi quy ước về hình thức và phương vị mà đặt tên cho mỗi chòm. 28 chòm sao đã tập hợp thành một vòng trên bầu trời tức trên đường biểu kiến của mặt trời mà ta quen gọi là đường Hoàng đạo. Buổi đầu Nhị thập bát tú có vị trí rất quan trọng trong việc nghiên cứu xem xét thiên văn, việc phân định bốn mùa và các tiết khí của chu kỳ một năm thời tiết còn được gọi là năm hồi quy. Rồi từ đó Nhị thập bát tú đã trở thành tiêu chí quan trọng trong việc tính toán ghi chép lịch pháp của Trung Hoa và một số dân tộc vùng Tây vực và khu vực châu Á. Theo tài liệu khảo cổ học thì từ thời Thương – Chu ở Trung Quốc còn lưu tích việc đánh dấu ghi chép về Nhị thập bát tú trong lịch pháp. Đến thời Xuân Thu – Chiến Quốc thì danh từ về 28 chòm sao đã được định hình đầu tiên theo cách nhìn trực quan sinh động của các nhà thiên văn học. Trong lịch pháp 28 chòm sao được dùng để ký hiệu ngày tức là hình thành một hệ đếm thời gian tính theo chu kỳ 28 ngày.