Bài báo “Cơ quan Khâm Thiên giám qua các triều đại quân chủ Việt Nam” (1).

Bài báo “Cơ quan Khâm Thiên giám qua các triều đại quân chủ Việt Nam”.

Tác giả: Trương Anh Thuận.

Đăng tại Tạp chí Khoa học Xã hội thành phố Hồ Chí Minh. Số: 11. Trang: 27-38. Năm 2018.

Khâm Thiên giám là tên gọi của cơ quan đảm nhận công việc quan trắc thiên văn, chế tác lịch pháp…, chính thức đi vào sử sách dân tộc ở giai đoạn trị vì của vương triều Nguyễn, nhưng tiền thân của nó thì đã xuất hiện từ những thời kỳ trước đó. Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có một khảo cứu mang tính tổng thể và hệ thống về tên gọi, tiến trình ra đời và phát triển của Khâm Thiên giám trong lịch sử dân tộc. Trong bài viết này, chúng tôi đi sâu nghiên cứu, giải thích thuật ngữ “Khâm Thiên giám”, làm rõ sự thay đổi tên gọi, cơ cấu tổ chức, chức năng và nhân sự làm việc trong cơ quan này qua các triều đại, đặc biệt là dưới triều Nguyễn – giai đoạn Khâm Thiên giám được tổ chức quy củ và còn lưu lại nhiều dấu tích nhất cho đến ngày nay.

Khâm Thiên giám là một cơ quan chuyên môn nằm trong bộ máy nhà nước thời Nguyễn, nhưng cho tới hiện nay về căn bản vẫn còn khá xa lạ trong hiểu biết của mọi người về lịch sử giai đoạn này.

Thậm chí, nếu không có một khảo cứu chuyên sâu về Khâm Thiên giám, thì tên gọi của cơ quan này cũng không mang lại cho người ta bất kỳ một sự hình dung cụ thể nào về chức năng của nó. Trong khi đó, Khâm Thiên giám thực sự là một trong những cơ quan quan trọng và tiêu biểu nhất, thể hiện nền tảng tri thức khoa học của người Việt từ thế kỷ XIX trở về trước, mà cụ thể ở đây là thiên văn học, lịch pháp, khí tượng thủy văn…